Drie Kromhout Hercules motoren, 1940-1946

Jan Goedkoop

De directeur van de Kromhout Machine Fabriek in Amsterdam Noord maakte in 1935 een reis door Amerika. Hij bezocht daar de Hercules Motor Corporation in Canton, Ohio en sloot een contract af voor import en verkoop voor een snellopende 6 cilinder Hercules Dieselmotor. Ze waren lichter van constructie dan de Kromhout-Gardner motoren. Korte tijd later kwamen er nog twee typen 4 cilinder motoren bij, de Hercules IXB en de Hercules ZXB. Het waren kleine benzinemotoren die heel geschikt waren voor inbouw in zeiljachten.

Kromhoutmuseum

Kromhout-kenner Han Mannaert (www.kromhoutarchief.nl) kocht in 2007 voor het museum een 4 cilinder Kromhout-Hercules benzinemotor met motornummer 309172 en Kromhoutnummer HM 562. Het gewicht van deze motor is 145 kg. Deze motor werd op 14 september 1940 besteld door de gebroeders De Vries van Scheepswerf “De Vlijt” in Aalsmeer en daar vijf dagen later afgeleverd.

Kromhout-Hercules ZXB Bootmotor, op 19 september 1940 afgeleverd bij De Vlijt. Deze motor heeft gestaan in de “Maria Hendrika”, of in de “Volle Maan” 

Drie bestellingen

Eind 1939, begin 1940 was men op de scheepswerf bezig met de bouw van verschillende houten, zeewaardige zeiljachten die ontworpen waren door H.W. de Voogt. De bezetting in mei 1940 maakte alles onzeker, maar later werd besloten dat de jachten toch zouden worden afgebouwd. De hulpmotoren voor deze zeilschepen werden in september 1940 bij Kromhout in Amsterdam Noord besteld. Het waren drie benzinemotoren van het type Kromhout Hercules, serie 2 5/8” x 3”, type ZXB, 10-15 pk bij 2800 omw./minuut. De eerste had motornummer 309170, Kromhoutnummer 560 en werd afgeleverd op 12 september 1940. De tweede (nummer 309171, 561) en derde (309172, 562) volgden op 19 september 1940. 

“Nereïde” – “Maria Hendrika” – “Volle Maan”

Dat waren de namen van de drie zeiljachten waar de motoren voor waren bestemd.

De “Nereïde” had een lengte van 11 meter en een romp van mahoniehout. Het ontwerpnummer van De Voogt was 1066 en in dit jacht werd de motor met nummer 560 ingebouwd. Dit is de eerste motor uit de serie van drie waarvan er nu één in het “Kromhoutmuseum” is te bewonderen. De aflevering vond plaats in mei 1941. Omstreeks 1950 had het schip een andere eigenaar en ook een andere naam, “De Halve Maen”. Op 9 mei 1966 werd het zeiljacht bij de Kaag door een butagas ontploffing waarbij gelukkig geen slachtoffers vielen, totaal verwoest.

Dan de “Maria Hendrika”, deze was van teak- en mahoniehout en 12.60 meter lang. Het ontwerpnummer was 1084. Dit jacht werd in augustus 1941 afgeleverd en tijdens de oorlogsjaren op verschillende plaatsen verborgen gehouden.  De “Maria Hendrika” overleefde in 1960 een zware brand tijdens een winterstalling op een werf in Amsterdam. Ze werd daarna herbouwd bij De Vries in Aalsmeer voor de nieuwe, Engelse eigenaar en vaart nog steeds onder Engelse vlag. Het nummer van de oorspronkelijke Herculesmotor is (nog) niet bekend, 561 of 562?  De scheepsnaam is nooit veranderd, ook niet toen ze omstreeks 1960 naar Engeland werd verkocht.

Het derde zeiljacht, “Volle Maan” werd direct na afloop van de oorlog op stapel gezet. Dat betekent dat de Herculesmotor vijf jaar lang ergens op de scheepswerf in Aalsmeer verborgen is geweest. De “Volle Maan” werd van teakhout gemaakt en afgeleverd in september 1946. Het ontwerpnummer was 1193, de lengte was 11.20 meter en ook van dit schip is het motornummer niet bekend. Tot omstreeks 1960 heeft de “Volle Maan” gezeild, maar het is niet bekend of ze nog bestaat. 

Slot

De Kromhout-Hercules ZXB, nummer 562 die in het museum valt te bewonderen, stond dus oorspronkelijk in de “Maria Hendrika”, óf in de “Volle Maan”.  Misschien kan deze vraag in de toekomst worden opgelost?

Met dank aan J.A.M. (Han) Mannaert