Aluminium Pontonniersboten, 1947 – 1950

Korps Pontonniers

Embleem van het Korps Pontonniers in Dordrecht op een briefhoofd uit november 1949

In de jaren kort na de Tweede Wereldoorlog, werden er tussen 1947 en 1950 bijna veertig boten voor de ‘Dienst Bruggen en Vaartuigen’ van het korps Pontonniers in Dordrecht gebouwd.

Het waren teakhouten vletten, ijzeren roeiboten, dekschuiten én twee series van zes aluminium tunnelschroefboten. Het ontwerp van deze 12 boten was van de hand van H.W. de Voogt, het werfbouwnummer was 485.

Bijzonderheden:
Er waren al contacten met het korps Pontonniers sinds de mobilisatieperiode in 1939. De toenmalige luitenant der Genie J.B. (Bart) Plasschaert die in 1939
contact met de scheepswerf had, komen we in 1949 weer tegen als kapitein en hoofd van de Sectie Genie en Binnenvaart bij de Dienst Kwartiermeester Generaal, directoraat Verkeerswezen, Violenweg 10-12, Den Haag.

Kapitein J.B. Plasschaert, 1915-2000, drager van de Militaire Willemsorde

Contract 23 december 1946
In het werfarchief ligt nog het contract van die datum dat tussen de commandant van de Pontonniers in Dordrecht en de werf werd opgemaakt.
In deze overeenkomst tussen overste G. van der Mark en de gebroeders  De Vries wordt overeengekomen dat er een serie van 12 stalen motorboten zal
worden gebouwd. Een jaar later, op 30 december 1947 wordt een wijziging in het oorspronkelijke contract vastgelegd. De 12 boten zullen niet van staal, maar van aluminium worden gebouwd. Het duurde echter nog even voordat de zaak rond was. Pas op 12 maart 1948 kon kapitein Plasschaert meedelen dat het ‘Rijksbureau Metalen’ hiervoor  toestemming had gegeven.  Opvallend aan het ontwerp van De Voogt was dat de boten werden gebouwd met een zogenaamde ‘tunnel’, waarin zich de schroef bevond.

Detail van het achterschip, de dikke stippellijn geeft de bovenzijde van de tunnel aan

De afmetingen waren 6.30 x 5.87 x 1.70 x 0.34 meter en het aluminium was gedeeltelijk 2 mm en gedeeltelijk 3 mm dik. De motor was een 90 pk Scripps Mercury V8 benzinemotor. De aluminium platen werden geleverd via de “Nederlandsche Aluminium Maatschappij” te Utrecht. Alles werd in die tijd nog geklonken. In juni 1948 werd met bouw van de eerste motorboten begonnen en aan het einde van dat jaar konden de eerste proefvaren.

Seriebouw op “De Vlijt”, de drie boten op de voorgrond zijn nog niet geklonken

Enkele bouwkosten per boot
De bouwkosten werden per boot uitgerekend, hier volgen enkele bedragen: aluminium plaat en profiel ƒ 2083.  Aluminium klinknagels ƒ 161, aluminium tank ƒ 135. De loonkosten van de aanbouw met aluminium platen en het klinken bedroegen ƒ 2004. De Scripps-Mercury motor kostte ƒ 3574, de bronzen schroef ƒ 138, de leguaan ƒ 65.  Het aanbouwen van de eerste boot kostte de aluminiumwerkers 977 uur, de timmerlieden gebruikten 102 uur. Uiteindelijk blijkt dat per boot iets meer dan ƒ 580,00 winst werd geboekt.

Monteur Dirk Waayman maakt een proefvaart, ca 1948

Aflevering
Op 24 november 1949 waren er acht boten afgeleverd. Een fotograaf van de fotozaak van M.L. de Boer uit Aalsmeer legde bij die gelegenheid achter de werf, op het poeltje, het merkwaardige flottielje bestaande uit 7 aluminium boten vast. Hieruit valt op te maken dat na de eerste serie van 6, direct  met de bouw van de tweede serie werd begonnen.

Een vloot van zeven pontonniersboten…

Rechts op de achtergrond staan de oorspronkelijke loodsen van scheepswerf “De Vlijt” zoals deze er tot aan de eerste verbouwing van omstreeks 1953 hebben uitgezien. Links op de achtergrond bevinden zich de kwekerijen die aan de Oosteinderweg gelegen waren. De bloemenkassen werden in die jaren óf door kolenkachels, óf centraal verwarmd. De met kolen gestookte ketels stonden in ketelhuizen met daarbovenop een hoge, gemetselde schoorsteen. Op de foto zijn boven de kassen een paar van deze schoorstenen zichtbaar. Op de voorgrond de boten die naar de Ringvaart van de Haarlemmermeer varen. De eerste boot wordt bestuurd door ‘baas’ Joh. de Vries, de tweede door ‘baas’ Henk de Vries. De rest werd door verschillende personeelsleden bestuurd. De officiële naam van het poeltje tussen de werf en de Ringvaart is ‘Mettenhoekse poeltje’.

Schroefassteunen
Sergeant-majoor P. van Ballegoyen nam op 21 juli 1950 de twee laatste aluminium motorboten, aangeduid als nummer 10 en 12 in ontvangst.
Waarschijnlijk gebeurde hierbij een ongelukje want een dag later, op zaterdag 22 juli 1950, kreeg men op de werf een telefoontje van kapitein Klaver van de
Pontonniers. Hij meldde dat tijdens het varen een stuk hout in de tunnel was gekomen waardoor de assteun brak en de schroefbladen werden verbogen. Een constructiefout? Nee, het bleek een fout van een van de schippers te zijn die het stuk hout niet had gezien. Toch klopte er iets niet met de schroefassteunen, want enkele dagen later kwam er bericht van luitenant Heyblom die meldde dat er inmiddels al vijf van deze steunen waren gebroken. Na een kort onderzoek bleek dat een gieterij ondeugdelijke steunen had afgeleverd. Architect De Voogt adviseerde daarna om ze van smeedijzer te laten maken.

Slot
Van bouwnummer 493, een serie van 6 stalen Pontonniers sleepboten, (zie het hoofdstukje hierover elders op deze website) werd de laatste omstreeks januari 1951 opgeleverd. Ook deze boten waren ontworpen door H.W. de Voogt. Deze schepen waren uitgerust met een Kermath Sea Mate benzinemotor van 150 pk.  Met het gereedkomen van deze serie, was de opdracht van de Pontonniers voltooid.

IJlst 2011
Begin oktober 2011 maakte ik een tochtje met een van de overgebleven aluminium boten die ooit als bouwnummer 485 waren afgeleverd. Bart
Faber had de boot prachtig gerestaureerd en ruim 60 jaar na de tewaterlating kon ik weer eens mee varen op een van de ‘pontonniersboten’ die op scheepswerf “De Vlijt” in Aalsmeer waren gemaakt. Uniek!

 IJlst, oktober 2011